Wat betekent het als je met één druk op de knop een tweede fysieke niet te onderscheiden kopie kan maken van elk bestaand kunstwerk? Wat impliceert 3D-printen voor de kunstenaar? Sprekende voorbeelden laten in dit artikel zien dat een 3D-print méér is dan een fake.

Het lijkt wel of je dubbelziet: links Johannes Vermeers Meisje met de parel (1665), een 3D-kopie. Ingelijst zijn ze al helemaal niet van elkaar te onderscheiden. 3D-printen bestaat al een tijd, maar heeft in de laatste jaren een enorme vlucht genomen. Inmiddels is elk kunstobject tot op het kleinste detail na te maken. Zoals geen andere techniek wekt een 3D-print de illusie het échte kunstwerk, een bepaald materiaal of object te zijn.

Het proces

3D-printen is een technologie waarbij elk object, ongeacht de vorm, grootte en complexiteit, kan worden nagemaakt. Wil je een ruimtelijk object maken, dan bieden platforms als bijvoorbeeld de 3D modelleringswebsite Sketchfab vele, bestaande en gratis te downloaden ontwerpen aan die je naar eigen wens kunt aanpassen en die vervolgens printbaar zijn. Zo stelt de Uffizi Gallery in Florence haar collectie open voor gebruik.

Een 3D-ontwerp kun je ook from scratch bouwen, zoals de objecten van Roos Meermans Aera Fabrica (2014). Een derde methode is om objecten of kunstwerken te digitaliseren met behulp van 3D-scans, zoals dit voor het printen van Vermeers schilderij gebeurde. Het grote voordeel van 3D-printen is dat de techniek goed op computer gegenereerde ontwerpen aansluit. Dit maakt het mogelijk een ontworpen, gedownload of gescand 3D-model oneindig te bewerken, bijvoorbeeld met het bewerkingsprogramma Shapr3D. Zo kan het oog van Vermeers Meisje wel 100 keer worden opgeblazen. Mark Dion vergrootte
en verkleinde de polyamide glow-in-thedark objecten in zijn Leiden University Phantom Cabinet, 2017 (Lakenhal, Leiden), om tot zijn eigen ordening te komen. Om deze digitale modellen vervolgens te materialiseren, kunnen programma’s als Cura en Slic3r het digitale 3D-model opdelen in printbare laagjes. Deze informatie gebruikt de 3D-printer om het ontwerp fysiek tot leven te laten komen.

Om een bestaand ruimtelijk object of kunstwerk te kopiëren, wordt het allereerst gedigitaliseerd. Hiervoor bestaan verschillende manieren, afhankelijk van het soort object. Om een nagenoeg vlak
kunstwerk zoals een schilderij vast te leggen, projecteer je een geometrisch patroon op het te scannen oppervlak. Door de onregelmatigheden in het patroon vanuit tegengestelde hoeken te fotograferen, is het mogelijk om zeer gedetailleerd de 3D-gegevens en kleuren tegelijk vast te leggen.

Fotogrammetrie

Een meer geschikte fotografische methode voor volledig driedimensionale objecten, zoals Dions voorwerpen, is fotogrammetrie. Hierbij fotografeer je een object vanuit verschillende plaatsen en
hoeken. Na het uitlijnen van de individuele afbeeldingen bereken je de afstand en locatie van elk punt in de driedimensionale ruimte. Deze fotografische techniek wordt al vaak gebruikt binnen de kunst- en cultuursector. De methode is niet ingewikkeld en er is weinig kostbaar materiaal voor nodig, maar levert wel modellen op hoge resolutie op. Een enkel nadeel van fotografische technieken is dat hoogglanzende materialen een uitdaging zijn door de reflecterende cameraflits. Bovendien meet je hierdoor niet alles,
aangezien fotografische technieken afhankelijk zijn van lichtweerkaatsing. Daardoor is het vanzelfsprekend onmogelijk om ook door een object heen te scannen.

Een andere veelgebruikte manier die voor zowel schilderijen, driedimensionale objecten als volledige ruimtes werkt, is laserstraling. Hierbij bereken je de afstand tussen de laser en het oppervlak om
zo tot een driedimensionaal beeld of hoogtekaart te komen. Hoewel deze methode secuurder is en dieper in het oppervlak kan scannen dan de fotografische manier, is het exclusiever, kostbaarder en moet je bovendien de kleur apart vastleggen.

Wil je het volledige artikel lezen? Dit artikel staat in kM #123. Bestel het losse nummer bij Tijd voor tijdschriften via deze link.