De Rotterdamse installatiekunstenaar en onderzoeker Zalán Szakács (1992, Târgu
Mureş, Hongarije) onderzoekt mediatheorie door het gebruik van licht, ruimte en geluid. Hij vertaalt zijn concepten in interactieve en meeslepende omgevingen waarin we de ruimte op een nieuwe manier verkennen, in contact komen met ons lichaam, en met de mensen in onze omgeving

Hoewel Zalán Szakács tijdens zijn opleiding aan de Design Academy in Eindhoven digitale en tweedimensionale omgevingen ontwikkelde, richt hij zich sinds zijn masteropleiding aan de Piet Zwart Academie voornamelijk op ruimte vullende lichtinstallaties. Hij onderzoekt de psychologische en fenomenologische ervaringen die hieruit voort kunnen komen en legt daarbij nieuwe verbanden tussen de technologie zoals we die kennen en de zintuigelijke ervaring die deze voort kan brengen. ‘Wanneer je het bekende loslaat komen nieuwe gevoelens naar boven.’

Een concept ontwikkelen is voor Zalán  Szakács een intiem en intuïtief proces. Soms komt zijn inspiratie vanuit een gegeven ruimte, bijvoorbeeld wanneer hij een installatie voor een bepaald gebouw ontwerpt. Ook komt de kunstenaar tot nieuwe ideeën door de toeschouwer te observeren en naar hun beleving te vragen. ‘Het is goed om een theoretisch kader te hebben, maar het is ook interessant om mensen achteraf te vragen wat ze voelden of dachten terwijl ze in de omgeving waren; je hoeft ze niet te vertellen wat ze moeten ervaren, dan werkt het kunstwerk niet.’

Eigengrau

Szakács’ werk is gebaseerd op uitvoerig onderzoek naar de interactie tussen mens en omgeving. Hij onderzocht de geschiedenis van projectiemethoden door te kijken naar historische lichtapparatuur die in de vergetelheid is geraakt. Tijdens dit onderzoek zag Szakács hoe projecties werden gebruikt om in kerken en theaters illusies op te wekken.

Phantasmagoria, ofwel schimmenspel, is een vorm van horror theater ontwikkeld in de zeventiende eeuw als propagandamiddel. Door gebruik te maken van toverlantaarns en een magische cirkel werd de illusie gecreëerd dat men geesten op kon wekken. Soms gebruikte men zelfs schokken om toeschouwers de magie van de cirkel te laten voelen. Hoewel deze vorm van performance initieel gebruikt werd om mensen angst in te boezemen diende het later als vermaak.

Szakács legt de vertaling naar het heden in zijn installatie Eigengrau door de toeschouwers met hedendaagse technologie een vergelijkbare immersie te laten ervaren.

Techniek

Eigengrau is een drie uur durende performance waarbij licht en geluid live worden aangestuurd. Szakács werkt daarbij samen met geluidskunstenaar Sébastien Robert. Robert combineert verschillende geluidseffecten, zowel modern aanvoelende geluiden als geluiden die vergelijkbaar zijn met historische instrumenten uit kerken, zoals het orgel en de glasharmonica. De performance is ook vastgelegd waardoor deze zonder aanwezigheid van de kunstenaar via software aangestuurd en in loop in een museumomgeving gepresenteerd kan worden.

Net als bij phantasmagoria maakt Szakács gebruik van rook en licht als scherm. De installatie bestaat uit een cirkelvormig houten plateau van drie meter doorsnede, waar de toeschouwer overheen kan lopen. In het hout bevindt zich een uitsnede van 1 cm, waardoor licht omhoog schijnt en zo een cilinder vormt. Doordat de ruimte is gevuld met rook geeft dit de illusie van een opstaand scherm, dat zich vormt naar de beweging van het licht en tijdens de performance in patroon, kleur en intensiteit verandert.

Licht

Het licht is afkomstig van 128 krachtige RGBW-ledlampen die in een cirkel zijn geschakeld. Naast de bekende RGB-kleuren is ook een witte led chip toegevoegd om pastelkleuren te kunnen mengen. Resolume VJ software maakt het mogelijk om elke lamp individueel aan te sturen. Het programma wordt vaak gebruikt om animaties te maken.

Via een minicomputer wordt de animatie door middel van de software Artnet omgezet naar DMX-waarden, die corresponderen met de ledlampen. Licht engeluid zijn tijdens de performance gesynchroniseerd. De software Ableton maakt het mogelijk om de lampen in snelheid, kleur of lichtsterkte te laten reageren op toonhoogten- en snelheidsveranderingen in muziek. Om de ruimte te vullen met rook gebruikt de kunstenaar een MDG One Hazer. Deze machine kan een fijne nevelsfeer creëren. Afhankelijk van de luchtstroom in de ruimte, plaatst men deze vaak in de hoek van de ruimte om de rook egaal te verspreiden.

Wil je het volledige artikel lezen? Dit artikel staat in kM #123. Bestel het losse nummer bij Tijd voor tijdschriften via deze link.